Иса Биназаров – кезінде әрі ақын, әрі күйші атанған өнерпаз адам. 1898 жылы Абай ауданының Абыралы совхозында дүниеге келген. Арғы атасы Байжан да, өз әкесі Биназар да кезінде елге мәлім, дәулетті адамдар болған. Иса жастайынан-ақ аңыз, қиссаларды жатқа айтатын болған. Бертін келе Абайдың және оның төңірегіндегі ақындардың өлеңіне ден қойып, жаттап, өзі де өлең шығара бастайды. Ескіше білім алса да, оқығанынан тоқығаны көп Иса кейінірек тағы да бір үлкен өмір мектебіне тап болады. Бұл Иса 1917-1919 жылдары екі жылдық педкурста оқиды. Көкірек көзі ояу, өнердің дәстүрлі мектебінен тәлім алып келген ол, озық ойлы, танымы мол замандастарымен танысып, оларға жақын жүруге ұмтылады. Әртүрлі үйірмелерге қатысып, халық алдына шығып өнер көрсете бастайды.
Жаңа заман, жаңа дәуір ықпалына орай енді оның өлеңдерінде де жаңа тақырып, тың ойлар бой көрсетеді. Осында өткен екі жылда ол қазақтың тарлан ұлдары Қ.Сәтбаевпен, Ж.Аймауытовпен, Ә.Қашаубаевпен танысып, араласады. Сол кездегі қазақ жастарының зиялылары атанған осы адамдардың касына еріп, жаңа өмір идеяларын насихаттауға бейімделеді.
Ақынның замандастарының айтуына қарағанда, ол әсіресе, Ж.Аймауытовпен жақсы қарым-қатынаста болған екен. Аз ғана бірге болғанмен олардың өмірге деген көзқарастары, жалпы ой-пікірлері тоғысқан тәрізді. Сол кісінің ақылымен Иса сол кезде шығып тұратын «Қазақ тілі» газетіне ел өмірі туралы хабарлар жіберіп тұрған.
Иса Биназаров ғұмырының негізгі арқауын әділдікті қорғауға, қараңғылық жайлаған ел көкірегін оятуға бағыштаған адам. Айтыс – ақындардың өнер сайысы, ұрпақтан ұрпаққа қанаты талмай шарықтап келе жатқан ауыз әдебиетінің – шеберлік пен тапқырлықтың, өлең өнерінің кестесі.
Иса да өзінің шеберлігімен, тапқырлығымен, ұшқырлығымен айтыс ақыны атанған сөз зергері, Иса мұрасымен таныс жанашыр қауым оның бірнеше айтыс-сайыстарын біледі. Ол Қазақ ССР Ғылым академиясы М.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институтының ұйымдастыруымен 1961 жылы тамыздың 3-5-күндері Алматыда өткен ақындардың республикалық мәслихатына қатысты. Өлеңді өмірлік серік еткен Иса оның әртүрлі жанрларына қалам тербеген. Акынның «Ақылға бағынышты», «Қарқаралы-Қазыбек» тәрізді бірнеше поэмалары бар. Өкінішке орай бұл өлеңдер баспа бетін көрген жоқ. Өлеңдері «Халақ ақындары»,(1953). «Пернедегі термелер» (1965), «Айтыс» (3-т., 1965) жинақтарына енген.
Иса өнерінің сабақтас тағы бір саласы – оның күйшілігі. Абай, Абыралы өңірінің жұртшылығы оны Төлеуғожа күйшінің ізбасары, дәстүрлі Тоқа күйлерінің насихатшысы ретінде жаксы біледі.
Иса Биназаров – ақындығымен, күйшілігімен ел аузына іліккен өнерпаз ғана емес, ұйымдастырушылық қасиеті мол, ел басқарған қадірменділердің бірі. Ол кісінің өмірбаянында мұғалім, мектеп директоры, қызыл отау басшысы, сот қызметкері болғандығын көрсетеді. Оның осындай қоғамдық өмірі мен қызметі туралы белгілі жазушы С.Бегалиннің «Замана белестері» деген романында жан-жақты ашып көрсетеді. Иса Биназаров 1964 жылы Алматы қаласында өмірден кайтты.
Әдебиеттер:
- Асабаев З. Иса ақынның ұлы Амантай ғалым // Мәдениет. – 2012. -№4. – Б.44-45; Парасат. – 2011. – №11. – Б.10-11
- Әлімбек Қ. Атадан ұл туса игі еді // Қазақ әдебиеті. – 2005. – 20 мамыр. – Б.І2
- Биназаров И. Ақылға бағынышты // Семей таңы. – 2003. – 14 наурыз. –Б.14
- Дүйсембаев М. Иса Байназаров: естен кетпес есімдер // Семей таңы. – 1990. – 18 тамыз.
- Елдің елдігі мен берекесін жырлаған: [ақын Иса Биназарұлының туғанына 100 жыл] // Үш анық. – 1998. – 1 тамыз.