Мұстафа Шоқай және Алаш қайраткерлері: дәріс
Шығыс Қазақстан облыстық Абай атындағы әмбебап кітапханасында 10 наурыз күні белгілі алаштанушы ғалым т.ғ.д., Түркістан қаласындағы Яссауи атындағы қазақ-түрік университетінің профессоры Хазіретәлі Тұрсұн өзінің шәкірті, аталған университеттің доктаранты Вағдет Тарахчимен бірге қонақта болып, дәріс өткізді.
Шараға қаламыздағы тарихшы мамандар, Шәкәрім университеті мен Семей медицина университетінің студенттері қатысты.
Профессор сөзін 2010 жылы Шәкәрім университетінде М.Шоқайға арналған конференцияға келіп баяндама жасағанда жергілікті телевидениенің операторлары М.Шоқаймен ұқсастығымызды айтты деп бастады.
Х. Тұрсұн Мәскеудің, Ташкенттің т.б. архивтерде болып 2001 жылы «Түркістан Қоқан автономиясының құрылуы мен күйреуінің тарихы» тақырыбында диссертациялық жұмысын қорғағаны жайында айтты. Ғылыми жұмысының барысында Алаш партиясының, Алашорда үкіметінің отаны Семей болса, ол кезде Ташкент, яғни Түркістан өлкесінде де көтерілістер кең қанат жайғанына көз жеткізгенін дәйектермен түсіндірді. Түркістан өлкесінің көп этникалық болғандығы, Түркістан ұлт азаттық көтерілісінің басында қазақ зиялыларының маңызды рөл атқарғандығы жайында баяндады. ХХ ғасырдың басындағы қазақ зиялылары М. Тынышбаев. М. Шоқай, С. Асфендияров, С. Өтегенов, Т. Рысқұловтардың сол уақыттағы европалық деңгейде білімдар болғандығы және ұлт азаттық көтерілістің платформасын, теориясын жақсы меңгергендіктері жөнінде әңгімеледі. 1917 жылдың сәуір айында Орынборда өткен жалпықазақ сьезінде Санкт-Петербургтан М.Шоқайдың келгендігі, съезден кейін М.Шоқай Ташкентке барып, Түркістан мұсылмандар сьезінің президиумына барғандығы, оның Мұсылмандар кеңесі деген үлкен саяси қозғалысының төрағасына сайландығы туралы ақпарат берді.
М.Шоқай Түркістан өлкесіндегі, басқа Қазақ облыстардағы көтерілістердің саяси платформасын, стратегиясын, тактикасын жасап берген Алаш қозғалысының көшбасшысы, ұлт азаттық көтерілістің үлкен теоретигі Ә.Бөкейханов салып берген идеялары негізінде Алаштың идеясын Түркістан өңірінде іске асырды, – деп Хазіретәлі Тұрсын тарихи деректермен сөзін қорытындылады.
Хазіретәлі Тұрсұнның шәкірті Вағдет Тарахчи Алаш қайраткері М.Шоқайдың елінің тәуелсіздігі жолында еліне сіңірген қоғамдық қызметі мен шығармашылығын зерттеу өзі үшін маңызды ғылыми шара екенін жеткізіп, ғылыми жұмысының негізгі бағыттарына тоқталды.
Шараның соңында дәріс оқушы қонақтар тарихшылар мен студенттер тарапынан қойылған сұрақтарға жауап берді. Семейлік тарихшы мамандар т.ғ.к., Семей қаласының Шәкәрім атындағы университетінің профессоры М.Кәрімов пен аталған университеттің “Қазақстан тарихы” факультетінің оқытушысы, профессоры А.Исин қонақтарға ризашылықтарын білдірді.
