«Ахмет Байтұрсынұлы һәм төте жазу графикасы» тақырыбында онлайн лекция

Ұлт ұстазы, қазақ тіл білімінің атасы Ахмет Байтұрсынұлының туған күніне және Қазақстан халқы тілдері күніне орай 5-ші қыркүйекте Абай атындағы кітапханада «Алаш» жобасы аясында ZOOM платформасында алаштанушы, жас ғалым Ақжол Қадылбекұлымен «Ахмет Байтұрсынұлы һәм төте жазу графикасы» тақырыбында онлайн лекция ұйымдастырылды.
Эфир қонағы, реформатор-ғалым Ахмет Байтұрсынұлының тіл туралы зерттеу мақаласындағы қазақ әліпбиін түзеп, ана тілінде оқулықтар жазу керектігін сол заманда айтқандығы туралы баса айтты. Қазақ әліпбиінің өз кезінде қазақ халқының мәдени дүниесінде зор серпілістер әкелгенін, қалың көпшілікті жаппай сауаттандыру ісіне, жазба дүниелердің дамуына, баспа жұмысының жандануына ықпал еткенідігін тілге тиек етті.
А.Байтұрсынұлының әліпбиі, яғни төте жазу 1912 жылдардан бастап қолданысқа енгеніндігін айтып, төте жазудың маңыздылығы мен ерекшеліктеріне тоқталды.
Қазақ тіліне сәйкес келмейтін басы артық әріптерді әліпби құрамынан алып тастауы, араб жазу заңдылығына тән диакритикалық белгілердің қолданылмауы, дауыстылар жүйесінің қазақ тілінің үндестік заңына сәйкес таңбалануы жайлы түсіндірді. Ұзақ ғасырлар бойы қолданыста болған араб жазу жүйесі негізінен қадим, жәдид, төте жазу сынды үш түрлі сатыда қызмет еткендігі жөнінде және осылардың ішінде төте жазу, яғни А.Байтұрсынұлының әліпбиі ана тілінде сауат ашудың ең тиімді құралы болғандығын, қазақ жазуын жасау арқылы қазақ ұлтын сақтап қалғандығын атап айтты. 1927 жылы Қызылорда қаласында әліппидің алғашқы нұсқасы жарыққа шыққандығын әңгімелеп, слайд көрсетілімі арқылы түсіндірді.
Төте жазудағы Ахмет Байтұрсынұлының шәкіртінің бірі Алаш қайраткері Мәннан Тұрғанбайұлының сауатсыздықты жою мақсатында жазған «Жазу, тану, һәм жаздыру әдісі» атты мақаласының мазмұнына тоқталды. Сонымен қатар эфир қонағы биылғы жылы Алаш халықаралық экспедиясы Ресей бағыты бойынша 4-21 тамыз аралығында «Қыр баласы» қоғамдық қорымен бірге Мәскеу қаласындағы архивтер мен кітапханаларда болып, тың ақпараттар іздегенін, нәтижиесінде Мәннән Тұрғанбайұлының қос кітабын тауып, олжалы қайтқандарын баяндады. Шараға қатысқан Абай өңірінің кітапханашылары төте жазуға қатысты қойған сұрақтарына жауаптарын алды.